Władze, finanse i ludność małych miast pomorskich w początkach panowania pruskiego

Abstrakt

W wyniku I rozbioru Polski Prusy Królewskie wraz z województwem pomorskim we wrześniu 1772 r. dostały się pod panowanie pruskie, z których utworzono nową prowincję — Prusy Zachodnie. Jednym z pierwszych posunięć władz pruskich było wprowadzenie nowej administracji. Najwyższą władzą prowincji była zlokalizowana w Kwidzynie Kamera Wojny i Domen, która sprawowała, poprzez utworzone okręgi podatkowe, nadzór nad miastami. Na czele okręgu podatkowego stał radca podatkowy, który nadzorował kasę miejską, rzemiosło, a także troszczył się o rozwój gospodarczy miast i podniesienie ich możliwości podatkowych. Podporządkowanie miast Kamerze oznaczało likwidację ich samorządu i autonomii i poddanie ich silnej kontroli państwowej. Na mocy „Rozporządzenia dla miast królewskich (oprócz Elbląga)” z 13.09.1773 r. wprowadzono w miejsce samorządów — mianowane przez władze pruskie — magistraty. Na czele ich stali urzędnicy państwowi — burmistrzowie. Ponadto w skład magistratu wchodzili — również przez mianowanie — kamlarz (odpowiedzialny za finanse miejskie), pisarz i jeden rajca. Do kompetencji magistratu należały sprawy prawnoustrojowe miasta, finanse, gospodarcze, nadzór nad szkołami, szpitalami, kościołami, mianowanie duchownych i nauczycieli protestanckich, sprawy związane z porządkiem i bezpieczeństwem publicznym oraz wymiar sprawiedliwości. Obok wymienionych najważniejszych godności w interesujących nas miastach, istniały również urzędy i funkcje obejmujące poszczególne gałęzie administracji i gospodarki miejskiej, których liczba w poszczególnych miastach była różna, zależna od wielkości miasta i jego funkcji gospodarczych. Po przejęciu przez miasta Prusy miasta wraz z autonomią straciły również samodzielność finansową. Kamlarz miejski zobowiązany był do opracowania preliminarza budżetowego, który mógł być realizowany dopiero po uzyskaniu akceptacji urzędników Kamery. Na wydatkowanie każdej, nawet najmniejszej sumy, musiano uzyskać zgodę władz zwierzchnich. Analiza struktury budżetów omawianych miast wskazuje, iż ich dochody były niewielkie i pochłaniane były przede wszystkim przez płace urzędników oraz obsługę zadłużenia. Na poważniejsze inwestycje czy remonty nie wystarczało środków. Można było je podjąć jedynie w przypadku skumulowania nadwyżek budżetowych lub uzyskania subwencji rządowych. Analizowane miasta w latach 70. XVIII stulecia liczyły od 460 do 1750 mieszkańców.